Bitkiler gerçek anlamıyla hayatımızın her alanında. Yalnızca yetiştiricilik değil mitolojiden tıbbi kullanımlara, halk hikayelerinden dini metinlere kadar her yerde karşımıza çıkıyor. Şubat ayında doğanlar için karşımıza çıkan tür ise genellikle menekşe. Dillere anlatılan ve tarihte iz bırakmış menekşe anlatılarına göz atalım.
Kaynaklarda belirtilen menekşe, genelde evlerimizde baktığımız Afrika menekşesi değil. Bu yazıda menekşe diye bahsettiğim tür ormanlarda, peyzaj alanlarında ve bahçelerde sıklıkla karşımıza çıkabilecek olan yabani menekşe. Viola odorata olarak geçiyor halk hikayeleri ve efsanelerdeki menekşenin Latince tür ismi. Biz kendisine menekşe demeye devam edelim şimdilik. Botanik özelliklerini başka bir yazıya sakladım.
Mitolojide Menekşe
Roma mitolojisinde menekşeleri Venüs ve oğlu Cupid arasındaki çekişmede görüyoruz. Venüs oğluna kendisinin mi yoksa bir grup kızın mı daha güzel olduğunu sorar. Cupid kızları seçince Venüs sinirlenir ve kızları, renkleri masmavi olana kadar döver (*_*). Venüs’ün gazabına uğrayan kızların sonradan menekşelere dönüştüğü söylenir. Aşk tanrısı Cupid’in iksirlerinde de bolca menekşe kullanmasının bununla bir alakası olabileceği söyleniyor.
Bölüme Roma mitolojisi ile başladık ancak mitolojik kaynaklarda menekşenin en çok karşımıza çıktığı yer kesinlikle Yunan mitolojisi.
Apollo, Diana’nın peri arkadaşlarından birine göz koyunca Diana periyi korumak için onu bir menekşeye çevirir.
Zeus ve Demeter’in kızı olan ve Hades tarafından kaçırılarak yeraltı dünyasına götürülen ancak Demeter’in ısrarları sonrasında kış mevsimi hariç diğer mevsimleri yeryüzünde geçirme fırsatını bulan Persephone’nin, kaçırıldığı esnada menekşe topladığı söylenir.
Atina şehrinin amblemi menekşedir. Anlatılana göre şehrin kurucusu Ion, Attika yolunda bir grup su perisi ile karşılaşır ve periler ona menekşe hediye eder.
Meşhur Orpheus’un lirini koyduğu her yerde menekşelerin fışkırdığı da bir başka menekşe anekdotudur.
Yunan mitolojisinden bahsederken Zeus’tan söz etmemek mümkün değildir. Anlatılan odur ki Zeus, Io’ya aşık olur ve karısı Hera’nın gazabından korkarak Io’yu beyaz bir ineğe dönüştürür. Ancak Io sürekli ot yemek zorunda kaldığı için ve elbette olayların gidişatının da etkisiyle ağlamaya başlar. Zeus da Io’nun gözyaşlarını yiyebileceği menekşelere dönüştürür.
Diğer taraftan Romalılar ve Yunanlılar menekşeleri cenazelerde de kullanmıştır. Genellikle çocukların mezarlarına menekşeler bırakıldığı karşımıza çıkıyor.
Dini metinlerde de menekşelere rastlıyoruz. Hıristiyanlıkta Meryem Ana ve menekşe birbiriyle özdeşleştirilmiş. Kaynaklarda, Cebrail’in Meryem Ana’ya hamile olduğunu müjdelediği esnada menekşeler çiçek açtığı söyleniyor.
Napolyon ve menekşeler
Mitolojinin ve dini metinlerin yanı sıra tarihi kaynaklara bakacak olursak özellikle Napolyon ve menekşe ilişkisine değinmemek mümkün değil. Sonradan Napolyon’un amblemi haline gelen menekşeler, karısı Josephine’e verdiği hediyeler arasında yer alır. Ayrıca Elba’da sürgünde olan Napolyon, ne zaman döneceği ile ilgili sorular karşısında arkadaşlarına “menekşeler açtığı zaman” yanıtını vermiştir.
Hatta 1815 yılında Paris’e döndüğü esnada Napolyon’a menekşeler atıldığı söylenmektedir.
Napolyon ile menekşeler konusu çok daha detaylı ancak onu başka bir yazı olarak hazırlamayı düşünüyorum.
Menekşeler ile ilgili halk hikayeleri ve tıbbi kullanımlar
Herhangi bir bitkinin rüya tabirleri arasında karşımıza çıkmadığına pek rastlamadım. Anlatılan odur ki rüyada menekşe görmek rüyayı görenin servet sahibi olacağına veya kendinden genç biriyle evleneceğine işarettir.
Yine tarihi kaynaklarda, menekşelerin soğuk algınlığından frengiye, tansiyondan egzamaya kadar pek çok hastalıkta kullanıldığını görmek mümkün.
Keltler ise kız çocuklarının daha güzel olması için onlara keçi sütü ve menekşelerden yapılma bir karışım içirirmiş.
Homeros, menekşelerin öfkeye iyi geldiğini yazarken Shakespeare menekşeleri genç ölümleri anlatırken kullanmış.
Evet, menekşeler ile ilgili bahsedeceklerim şimdilik bu kadar.
Umuyorum keyif almışsınızdır. Bu yazıyı akademik bir kaynak olması veya referans gösterilmesi için derlemedim.
Menekşeler ile ilgili araştırma yaparken karşıma çıkan hikayeleri, efsaneleri ve bilgileri bir araya getirmek ve bu vesileyle şubat ayında doğanlar için keyifli bir yazı hazırlamak amacıyla hareket ettim.
Tebessüm ederek okuduysanız yeterli demektir 🙂
Ve şubat ayında doğan ev yeşilleri. İyi ki doğdunuz! Yemyeşil ve yabani menekşeler kadar zarif yıllar dilerim.
İstanbul, Şubat 2023